Prostaatkanker: aanleg kan erfelijk zijn

In sommige families komt kanker veel voor. Erfelijkheid kan hier een verklaring voor zijn. Door bewust te zijn van een erfelijke component, kunnen familieleden tijdig beginnen met controles. 

Veel mensen weten dat de aanleg voor borst- en eierstokkanker erfelijk kan zijn. Maar dezelfde genafwijking die daar verantwoordelijk voor is, kan ook prostaatkanker veroorzaken. De naam van het betreffende BRCA-gen komt van ‘BReast CAncer’, waar het oorspronkelijk is ontdekt. Afwijkingen in het DNA worden mutaties genoemd en beperken de werking van cellen, waardoor kanker kan ontstaan.   

Margreet Ausems is hoogleraar klinische oncogenetica in het UMC Utrecht, en doet onderzoek naar erfelijke vormen van kanker. “Een afwijking in het BRCA2-gen zorgt er bij mannen voor dat hun kans op prostaatkanker 2,5 keer zo hoog is, en ze hebben een verhoogde kans op borstkanker. Ook is prostaatkanker als gevolg van deze genafwijking meestal agressiever en vaker dodelijk, ook bij jongere mannen.” 

Het is belangrijk dat artsen en patiënten weten dat prostaatkanker erfelijk kan zijn, meent Ausems: “Als je een BRCA2-genafwijking hebt, is er 50% kans dat je kinderen deze ook hebben. Daarom is het belangrijk dat we mannen met prostaatkanker bij vermoedens van erfelijkheid testen op dit gen.” Vaak wordt deze mogelijkheid nog over het hoofd gezien. Ausems: “Voor bijvoorbeeld borstkanker zijn er duidelijke criteria over wanneer je moet testen op erfelijke aanleg. Voor prostaatkanker is zo’n richtlijn in Nederland er nog niet. Daarom werken we aan meer bewustwording. Ook zijn we een project gestart waarbij we medisch specialisten bijscholen, zodat zij patiënten die hiervoor in aanmerking komen kunnen informeren en eventueel testen op genafwijkingen.” 

Kanker heb je niet alleen 

Een positieve uitslag voor de BRCA1 of BRCA2-genafwijking kan van invloed zijn op een eventuele toekomstige behandeling van kanker. Maar de test is vooral belangrijk voor familieleden, ziet ook  Deborah Ligtenberg. Ze werkt bij de Borstkankervereniging Nederland en is vrijwilliger bij Oncogen, de patiëntenvereniging voor mensen met erfelijke en familiaire aanleg voor kanker. Ligtenberg: “Kanker in de familie kan een enorme impact hebben. Kinderen kunnen de afwijking hebben, maar ook bijvoorbeeld neven of nichten.” Als een prostaatkankerpatiënt erachter komt dat hij drager is van een BRCA2-afwijking, dan komen ook familieleden voor keuzes te staan. Ligtenberg: “Sommige mensen willen liever niet weten of ze de genafwijking hebben, anderen willen juist voorbereid zijn. Je kunt eenvoudig een DNA-bloedtest doen waarmee je ontdekt of je ook drager bent.” 

Praat met je familie 

Als mannen weten dat ze een BRCA-genmutatie hebben, komen zij vanaf 45 jaar in aanmerking voor controles naar prostaatkanker. Ausems: “Dan wordt elk jaar je PSA-waarde getest, een indicator voor prostaatkanker. Voor mannen met een BRCA2-mutatie die al prostaatkanker hebben, is het vooral belangrijk dat zij gaan praten met hun familie, zeker met de vrouwen want zij kunnen een verhoogd risico op borstkanker hebben.”  

Ook Ligtenberg pleit voor meer bewustwording: “Omdat prostaatkanker vaak voorkomt, denken veel mannen niet dat het erfelijk is. Maar ik heb schrijnende gevallen gezien. Zoals een familie waar er al vijf gevallen van prostaatkanker waren, toen een vrouwelijk familielid ‘plotseling’ een agressieve vorm van borstkanker kreeg. Dat bleek erfelijk, en had dus eerder opgespoord kunnen worden. Of de vrouw had zich preventief kunnen laten opereren, zodat ze geen kanker hoefde te krijgen. Het is niet altijd makkelijk om te weten dat je drager bent van een genafwijking, maar het geeft mensen wel perspectief en keuzevrijheid. Samen met je arts kun je bepalen wat de beste aanpak is: sommigen doen er liever (nog) niets mee, anderen kunnen kiezen voor preventieve screening of operatie. Op die manier zullen we veel nieuwe kankerdiagnoses vroeg opsporen of zelfs voorkomen.”